Mutinensis gr. 122

Ο Codex Mutinensis graecus 122 ^{[1] [2]} είναι ένας κώδικας τού 15ου αι. γραμμένος στα ελληνικά, σήμερα αποθηκευμένος στη Βιβλιοθήκη των Έστε στη Μόντενα της Ιταλίας. Ο χαρακτηρισμός Mutinensis gr. 122 είναι σύγχρονος και ο ίδιος ο κώδικας φέρει τον τίτλο Eπιτομή Ιστοριών ^[3] καθώς το μεγαλύτερο μέρος τού περιεχομένου του αποτελείται από ένα αντίγραφο μεγάλων τμημάτων της Eπιτομή Ιστοριών τού Βυζαντινού ιστορικού του 12ου αι. Ιωάννη Ζωναρά.

Εκτός από το έργο τού Ζωναρά (ένα χρονικό της ιστορίας της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας από την ίδρυσή της έως το τέλος της βασιλείας τού Ρωμαίου Αυτοκράτορα Αλέξιου Α΄ Κομνηνού στις αρχές του 12ου αι.), ^[4] ο κώδικας περιλαμβάνει επίσης μία πρωτότυπη εισαγωγή, και το περιεχόμενό του επεκτείνεται για να καλύψει την ιστορία μέχρι την Άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1453, καθώς και διάφορους συντομότερους καταλόγους και αφηγήσεις, για παράδειγμα που αφορούν αυλικούς αξιωματούχους, εκκλησιαστικούς αξιωματούχους και αυτοκρατορικούς τάφους. Ο κώδικας πρωτοδημιουργήθηκε περί το 1425 ως αντίγραφο τού έργου τού Ζωναρά, και στη συνέχεια επεκτάθηκε -με το νέο περιεχόμενο που προστέθηκε- από έναν δεύτερο γραφέα, που εργάστηκε κάποια στιγμή μετά το 1453. Είναι πιθανό η Άλωση της Κωνσταντινούπολης να ήταν το γεγονός, που παρακίνησε τον δεύτερο γραφέα να διατηρήσει και να επεκτείνει το έργο, ως προσπάθεια διατήρησης της μνήμης της αλωθείσας Αυτοκρατορίας.

Το πιο αξιοσημείωτο χαρακτηριστικό τού κώδικα είναι τα πορτρέτα, που εμφανίζονται σε όλο το χειρόγραφο. Ο Mutinensis gr. 122 περιέχει μικρογραφίες πορτρέτων σχεδόν κάθε Ρωμαίου Αυτοκράτορα από τον Αύγουστο το 27 π.Χ. έως τον Κωνσταντίνο ΙΑ΄ Παλαιολόγο το 1453 και είναι το μόνο διατηρημένο χειρόγραφο, που το κάνει. Ενώ τα πορτρέτα των πρώτων Αυτοκρατόρων είναι πιθανό να είναι εντελώς φανταστικά, τα πορτρέτα Αυτοκρατόρων από τον 7ο αι. και μετά είναι πιο αξιόπιστα (αν και όχι νατουραλιστικά) και ταιριάζουν καλά με άλλες πηγές, που απεικονίζουν τους ίδιους Αυτοκράτορες: πιθανώς να βασίζονται σε σωζόμενα σύγχρονα πορτρέτα, περιγραφές και νομίσματα. Μερικοί Αυτοκράτορες, όπως ο Μιχαήλ Θ΄ Παλαιολόγος (βασ. 1294–1320 ) και ο Ανδρόνικος Δ΄ Παλαιολόγος (βασ. 1376–1379 ) δεν έχουν γνωστά σωζόμενα πορτρέτα εκτός αυτά τού κώδικα. Σε όλο το κείμενο που περιέχει την ιστορική αφήγηση τού Ζωναρά, τα πορτρέτα τοποθετούνται στα περιθώρια, δίπλα στο σημείο όπου οι αντίστοιχοι Αυτοκράτορες αναφέρονται για πρώτη φορά στο κείμενο ότι ανέλαβαν την εξουσία, και χρησιμεύουν ως οπτικά σημεία μετάβασης της εξουσίας. Τα πορτρέτα των Αυτοκρατόρων μετά τον Αλέξιο Α΄ Κομνηνό, που δεν αναφέρονται στο έργο τού Ζωναρά τού 12ου αι., βρίσκονται όλα μαζί κοντά στο τέλος τού χειρογράφου.